Diederik van de Beek en Odile van den Heuvel
Drie onderzoekers van Amsterdam UMC ontvingen dit jaar een prestigieuze Vici-beurs: Odile van den Heuvel, Joost Wiersinga en Chun-Xia Yi. Het biedt hen de mogelijkheid om zich vijf jaar lang verder te verdiepen in hun wetenschappelijke levenswerk. “Het is belangrijk dat je als onderzoeker flexibel bent. Een Vici-beurs geeft daar alle ruimte voor.”
Tekst: John Ekkelboom • Foto: Mark Horn
oogleraar Neurologische infectieziekten Diederik van de Beek weet als geen ander wat een Vici voor een wetenschapper betekent. Hem werd de beurs toegekend in 2019. Op dat moment hield hij zich al zo’n twintig jaar bezig met onderzoek naar hersenvliesontsteking. Hoogleraar Neuropsychiatrie Odile van den Heuvel ontving dit voorjaar een Vici-beurs voor verder onderzoek naar dwangstoornis. Beiden ontvingen eerder al Veni- en Vidi-beurzen vanuit het NWO-talentprogramma vanwege hun uitzonderlijke wetenschappelijke prestaties. Met die gelden konden ze hun onderzoekslijn op- en uitbouwen om tot nieuwe inzichten te komen, die moeten leiden tot betere behandelingen.
Van de Beek heeft het vijfjarig onderzoek met Vici-financiering inmiddels afgerond. “We wilden weten waarom mensen een bacteriële hersenvliesontsteking krijgen en waarom sommigen daaraan overlijden. Al eerder heb ik aangetoond dat niet alleen de bacterie een belangrijke rol speelt bij het ziekteproces maar ook de mate waarin het immuunsysteem daarop reageert. Dankzij deze bevinding wordt bacteriële hersenvliesontsteking nu wereldwijd met antibiotica en ontstekingsremmers behandeld. Tijdens het Vici-onderzoek hebben we de factoren in beeld gebracht die maken dat iemand zo’n heftige ontstekingsreactie krijgt. Nu we die factoren kennen, is het mogelijk een gerichte behandeling te ontwikkelen.”
‘We hebben de belofte naar de subsidievertrekker en de maatschappij ingelost’
Diederik op de Beek, ontving een Vici-beurs in 2019
Neuromodulatie
Het Vici-onderzoek naar obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) van Van den Heuvel, die ook werkzaam is op de poli bij het Centrum Neuropsychiatrie Parkinson van Amsterdam UMC, staat nog in het beginstadium. Al eerder toonde zij via hersenscans aan dat de hersenen van mensen met dwang verschillen van die van mensen zonder dwang. “Met die kennis wil je als arts graag iets doen. Zo ben ik in het veld van de neuromodulatie gekomen, een manier om met bijvoorbeeld een elektromagnetisch veld de functie van hersenen te beïnvloeden. Mijn hypothese is dat heel vroeg in de ontwikkeling de uitrijping van de hersenen anders verloopt en zo de ziekte ontstaat. Maar de hersenen vormen zich vervolgens ook door dat voortdurende dwangmatige gedrag. Met modulatie wil je de plasticiteit van de hersenen aanspreken om ze terug te vormen naar een gezondere toestand.” Tijdens haar Vici-project gaat Van den Heuvel gebruikmaken van het geboortecohort Generation R in Rotterdam, waarin de kinderen van 10.000 moeders vanaf de zwangerschap inmiddels 21 jaar zijn gevolgd en in die periode ook enkele MRI-scans hebben ondergaan. “We willen kijken hoe de hersenen zich van geboorte tot jongvolwassenheid ontwikkelen bij de deelnemers die een dwangstoornis kregen. Verder onderzoeken we via een klinische trial de meerwaarde van Transcraniële Magnetische Stimulatie. We gaan dan ook op zoek naar biomarkers bij mensen die goed reageren op deze behandeling. Ten slotte willen we de neuromodulatie personaliseren, gebaseerd op het individuele hersenprofiel van de patiënt.”
‘Ik merk het enthousiasme van andere wetenschappers om er samen iets groters van te maken’
Odile van den Heuvel, ontving dit voorjaar een Vici-beurs
Covid als zijpad
De beide hoogleraren zien een Vici-beurs als een geweldige kans om zich zonder al te veel beperkingen te verdiepen binnen hun eigen onderzoeksgebied. Van den Heuvel: “Je voelt je door zo’n Vici erkend als wetenschapper. Het wordt je gegund om met je onderzoekslijn verder te gaan. Sinds het verkrijgen van de Vici-beurs merk ik het enthousiasme van andere wetenschappers die met mij willen samenwerken om er samen iets groters van te maken.” Van de Beek herkent deze reacties. Bovendien vond hij het erg prettig dat zo’n Vici-beurs kansen biedt om snel te schakelen en in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. “Zo kwam tijdens mijn Vici-looptijd covid om de hoek kijken. Wij doen onderzoek naar ontstekingen en infecties. De pathologie die wij bij covid zagen, lijkt veel op die bij hersenvliesontsteking. Niet zozeer het virus veroorzaakt de schade maar het immuunsysteem van de patiënt. Er ontstond snel contact met de afdelingen IC en Infectieziekten voor gezamenlijk onderzoek.” Fascinerend vindt de neuroloog dat deze covid-studie ook nieuwe inzichten opleverde voor het onderzoek naar hersenvliesontsteking. Daarover gaat hij nog publiceren. “Het is belangrijk dat je als onderzoeker flexibel bent en die Vici-beurs geeft daar alle ruimte voor. En we hebben de belofte naar de subsidievertrekker en de maatschappij ingelost dat we de ziekte beter begrijpen, dat we aanwijzingen hebben om een slechte uitkomst te voorkomen en dat onze bevindingen zich uitstrekken tot andere infectieziekten, zoals covid.”
Onderzoek is leuk
De vrijheid die de Vici-beurs biedt, is voor Van den Heuvel en haar team eveneens een geweldig cadeau. Wat haar te wachten staat, kan ze uiteraard niet voorspellen. Maar na de ervaringen met de Veni- en Vidi-beurs gaat ze vol vertrouwen en met teamspirit de nieuwe uitdaging aan.
Wat raadt Van de Beek haar en andere Vici-beursontvangers vanuit zijn ervaring aan? “Heb veel lol in je onderzoek. Onderzoek is ongelooflijk leuk. Je werkt met slimme, jonge, talentvolle mensen die leergierig zijn en er echt voor gaan. Geef hen de ruimte en zet hen centraal om er samen met jou als ervaren wetenschapper iets moois van te maken.”
‘We moeten voorkomen dat
een infectie overgaat in sepsis’
Joost Wiersinga, hoogleraar Inwendige geneeskunde aan Amsterdam UMC, houdt zich al vele jaren bezig met onderzoek naar sepsis. Met de Vici-beurs die hij onlangs heeft ontvangen wil hij bestuderen wanneer en waarom een infectie overgaat in sepsis, om voortijdig te kunnen ingrijpen.
“Als internist-infectioloog kom ik veel patiënten tegen met allerlei soorten infecties. Iedere infectie kan in principe ontaarden in een sepsis. Sepsis is de belangrijkste oorzaak van sterfte in het ziekenhuis. Vooral mensen met een slechtere afweer – zoals ouderen of mensen die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken vanwege een chronische ziekte of orgaantransplantatie – lopen extra risico. Zo’n ontspoorde afweerreactie kan leiden tot levensbedreigend orgaanfalen met mogelijk de dood tot gevolg. Al vele jaren doen wetenschappers wereldwijd onderzoek naar dit ziektebeeld maar er is helaas nog steeds geen specifieke sepsistherapie. De behandeling blijft beperkt tot de bestrijding van de bacterie of het virus en het ondersteunen van de falende organen.”
Sepsis graveyard
“Al ruim vijftien jaar werk ik als onderzoeker aan sepsis. Zo ging mijn Veni-onderzoek over melioidose, een belangrijke oorzaak van sepsis in Zuidoost-Azië. Mijn Vidi-onderzoek betrof de rol van de darmflora bij longontsteking, de meest voorkomende oorzaak van sepsis. Verder ben ik betrokken bij het opstellen van de internationale richtlijnen voor de behandeling van sepsis en zit ik in het International Sepsis Forum, een internationale denktank van sepsis-experts. Ondanks alle inspanningen hebben we geen specifieke sepsistherapie die ingrijpt op de ontspoorde immuunrespons. Niet voor niets spreekt de farmaceutische industrie van een sepsis graveyard. Ik denk dat we vaak simpelweg te laat zijn met onze interventies. We moeten eerder kijken en eerder ingrijpen. Dat brengt me bij mijn hypothese: inzicht in de moleculaire mechanismen die de overgang van infectie naar sepsis aansturen, zal nieuwe aangrijpingspunten en strategieën opleveren voor de preventie en behandeling van sepsis. Daar wil ik me de komende jaren op toeleggen. De Vici-beurs biedt een unieke kans om dat onderzoek in gang te zetten.”
Heterogeen ziektebeeld
“Dit onderzoek gaan we doen op de Spoedeisende Hulp. Patiënten die zich daar presenteren met een infectie, vragen we om mee te doen. We weten bijvoorbeeld dat iemand die wordt opgenomen in het ziekenhuis vanwege een longontsteking een kans van 20 tot 30 procent heeft op de ontwikkeling van sepsis. Maar we kunnen niet goed voorspellen bij wie dat gebeurt. Bij mensen die meedoen aan dit onderzoek nemen we vanaf de ziekenhuisopname iedere dag bloed af. We kijken gedetailleerd naar de immuunrespons op allerlei niveaus: van eiwitten en mRNA tot de darmflora. We hopen zo de kantelpunten voor sepsis te identificeren. Als je weet op welk punt de infectie ontspoort en als je daarvoor de juiste biomarkers hebt, kun je daarop inspelen. Bij iedere patiënt verloopt die ontsporing weer anders. Sepsis is een ongelooflijk heterogeen ziektebeeld. Gelukkig hebben we inmiddels veel medicijnen waarmee we het immuunsysteem kunnen beïnvloeden. Daarmee is het straks wellicht mogelijk ieder subtype gericht te behandelen en sepsis te voorkomen.”
‘We hopen de kantelpunten voor sepsis te identificeren’
Joost Wiersinga • Foto:Anita Edridge
‘Ik wil het jojo-effectopheffen via de hersenen’
Chun-Xia Yi, onderzoeker van de afdeling Endocrinologie en Metabolisme van Amsterdam UMC, ontving dit jaar ook een Vici-beurs. Zij onderzoekt de hersenprocessen die een rol spelen bij het jojo-effect als mensen met overgewicht of obesitas proberen af te vallen.
“Overgewicht en obesitas vormen wereldwijd een toenemend probleem. In Nederland bijvoorbeeld is ongeveer de helft van de mensen te zwaar. Niet alleen hun kwaliteit van leven is daardoor minder, ook neemt de kans op chronische ziekten toe. Denk aan diabetes type 2, hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker en psychische stoornissen. Groot probleem is dat afvallen vaak averechts werkt. Leefstijlinterventies, diëten en afslankmedicijnen zoals semaglutide – beter bekend onder de merknamen Ozempic en Wegovy – werken wel, maar op de lange termijn neemt het gewicht toch weer toe. Het hongergevoel blijft immers altijd aanwezig.”
‘We denken dat in de microglia een obesogeen geheugen is gevormd waardoor het hongergevoel blijft’
Microglia
“Al ruim tien jaar houd ik me met dit jojo-effect bezig. Daarbij richt ik me vooral op het gedrag van de hersencellen die hierin een rol spelen. Dat mechanisme is nog onbekend en daar wil ik met de Vici-beurs meer inzicht in krijgen. Ik focus me op de zogeheten microglia. Dat zijn immuuncellen die onder andere de neuronen in de hersenen helpen het lichaamsgewicht op peil te houden. Het zijn ook de ‘schoonmakers’ van de hersenen: ze ruimen de afvalstoffen op die de hersenen produceren. Ik wil weten hoe dat reinigingsproces verloopt maar ook hoe microglia de neuronen in de hypothalamus ondersteunen bij het controleren van de voedselinname en -behoefte.”
Obesogeen geheugen
“Mijn vermoeden is dat die microglia bij mensen met overgewicht of obesitas niet goed meer functioneren. Daardoor krijgen de hersenneuronen die voedingsinname en lichaamsgewicht reguleren, niet meer de juiste feedback vanuit het lichaam. We denken dat in die microglia een geheugen is gevormd – het obesogeen geheugen – waardoor iemand met overgewicht of obesitas altijd dat hongergevoel blijft houden. Onze vraag is hoe dat geheugen zich heeft gevormd en of we dat vervolgens met een medicijn kunnen elimineren. We hebben al een potentieel stofje dat we op proefdieren willen testen. Ook krijgen we van de Nederlandse Hersenbank hersenmateriaal van overleden mensen met overgewicht of obesitas en van personen die een normaal gewicht hadden. Door dat stofje daaraan toe te voegen, kunnen we zien hoe de microglia en de neuronen daarop reageren. Die reacties vergelijken we met de resultaten van de dierproeven.”
Ziekte van Alzheimer
“In feite resetten we dan dat obesogeen geheugen. Dat zou om een korte kuur gaan in combinatie met afvallen en met een gezonde leefstijl. Omdat het hongergevoel dan weg is, zal het jojo-effect niet meer optreden. Althans, dat is ons streven. Mensen met overgewicht of obesitas hebben overigens ook een verhoogd risico op ziekte van Alzheimer. Bekend is dat bij deze patiënten de microglia evenmin goed functioneren. Ik hoop dat mijn bevindingen over het obesogeen geheugen ook voor hen van betekenis kan zijn.”
Chun-Xia Yi • eigen foto
Diederik van de Beek en Odile van den Heuvel
Drie onderzoekers van Amsterdam UMC ontvingen dit jaar een prestigieuze Vici-beurs: Odile van den Heuvel, Joost Wiersinga en Chun-Xia Yi. Het biedt hen de mogelijkheid om zich vijf jaar lang verder te verdiepen in hun wetenschappelijke levenswerk. “Het is belangrijk dat je als onderzoeker flexibel bent. Een Vici-beurs geeft daar alle ruimte voor.”
Tekst: John Ekkelboom • Foto: Mark Horn
oogleraar Neurologische infectieziekten Diederik van de Beek weet als geen ander wat een Vici voor een wetenschapper betekent. Hem werd de beurs toegekend in 2019. Op dat moment hield hij zich al zo’n twintig jaar bezig met onderzoek naar hersenvliesontsteking. Hoogleraar Neuropsychiatrie Odile van den Heuvel ontving dit voorjaar een Vici-beurs voor verder onderzoek naar dwangstoornis. Beiden ontvingen eerder al Veni- en Vidi-beurzen vanuit het NWO-talentprogramma vanwege hun uitzonderlijke wetenschappelijke prestaties. Met die gelden konden ze hun onderzoekslijn op- en uitbouwen om tot nieuwe inzichten te komen, die moeten leiden tot betere behandelingen.
Van de Beek heeft het vijfjarig onderzoek met Vici-financiering inmiddels afgerond. “We wilden weten waarom mensen een bacteriële hersenvliesontsteking krijgen en waarom sommigen daaraan overlijden. Al eerder heb ik aangetoond dat niet alleen de bacterie een belangrijke rol speelt bij het ziekteproces maar ook de mate waarin het immuunsysteem daarop reageert. Dankzij deze bevinding wordt bacteriële hersenvliesontsteking nu wereldwijd met antibiotica en ontstekingsremmers behandeld. Tijdens het Vici-onderzoek hebben we de factoren in beeld gebracht die maken dat iemand zo’n heftige ontstekingsreactie krijgt. Nu we die factoren kennen, is het mogelijk een gerichte behandeling te ontwikkelen.”
‘We hebben de belofte naar de subsidievertrekker en de maatschappij ingelost’
Diederik op de Beek, ontving een Vici-beurs in 2019
Neuromodulatie
Het Vici-onderzoek naar obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) van Van den Heuvel, die ook werkzaam is op de poli bij het Centrum Neuropsychiatrie Parkinson van Amsterdam UMC, staat nog in het beginstadium. Al eerder toonde zij via hersenscans aan dat de hersenen van mensen met dwang verschillen van die van mensen zonder dwang. “Met die kennis wil je als arts graag iets doen. Zo ben ik in het veld van de neuromodulatie gekomen, een manier om met bijvoorbeeld een elektromagnetisch veld de functie van hersenen te beïnvloeden. Mijn hypothese is dat heel vroeg in de ontwikkeling de uitrijping van de hersenen anders verloopt en zo de ziekte ontstaat. Maar de hersenen vormen zich vervolgens ook door dat voortdurende dwangmatige gedrag. Met modulatie wil je de plasticiteit van de hersenen aanspreken om ze terug te vormen naar een gezondere toestand.” Tijdens haar Vici-project gaat Van den Heuvel gebruikmaken van het geboortecohort Generation R in Rotterdam, waarin de kinderen van 10.000 moeders vanaf de zwangerschap inmiddels 21 jaar zijn gevolgd en in die periode ook enkele MRI-scans hebben ondergaan. “We willen kijken hoe de hersenen zich van geboorte tot jongvolwassenheid ontwikkelen bij de deelnemers die een dwangstoornis kregen. Verder onderzoeken we via een klinische trial de meerwaarde van Transcraniële Magnetische Stimulatie. We gaan dan ook op zoek naar biomarkers bij mensen die goed reageren op deze behandeling. Ten slotte willen we de neuromodulatie personaliseren, gebaseerd op het individuele hersenprofiel van de patiënt.”
‘Ik merk het enthousiasme van andere wetenschappers om er samen iets groters van te maken’
Odile van den Heuvel, ontving dit voorjaar een Vici-beurs
Covid als zijpad
De beide hoogleraren zien een Vici-beurs als een geweldige kans om zich zonder al te veel beperkingen te verdiepen binnen hun eigen onderzoeksgebied. Van den Heuvel: “Je voelt je door zo’n Vici erkend als wetenschapper. Het wordt je gegund om met je onderzoekslijn verder te gaan. Sinds het verkrijgen van de Vici-beurs merk ik het enthousiasme van andere wetenschappers die met mij willen samenwerken om er samen iets groters van te maken.” Van de Beek herkent deze reacties. Bovendien vond hij het erg prettig dat zo’n Vici-beurs kansen biedt om snel te schakelen en in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. “Zo kwam tijdens mijn Vici-looptijd covid om de hoek kijken. Wij doen onderzoek naar ontstekingen en infecties. De pathologie die wij bij covid zagen, lijkt veel op die bij hersenvliesontsteking. Niet zozeer het virus veroorzaakt de schade maar het immuunsysteem van de patiënt. Er ontstond snel contact met de afdelingen IC en Infectieziekten voor gezamenlijk onderzoek.” Fascinerend vindt de neuroloog dat deze covid-studie ook nieuwe inzichten opleverde voor het onderzoek naar hersenvliesontsteking. Daarover gaat hij nog publiceren. “Het is belangrijk dat je als onderzoeker flexibel bent en die Vici-beurs geeft daar alle ruimte voor. En we hebben de belofte naar de subsidievertrekker en de maatschappij ingelost dat we de ziekte beter begrijpen, dat we aanwijzingen hebben om een slechte uitkomst te voorkomen en dat onze bevindingen zich uitstrekken tot andere infectieziekten, zoals covid.”
Onderzoek is leuk
De vrijheid die de Vici-beurs biedt, is voor Van den Heuvel en haar team eveneens een geweldig cadeau. Wat haar te wachten staat, kan ze uiteraard niet voorspellen. Maar na de ervaringen met de Veni- en Vidi-beurs gaat ze vol vertrouwen en met teamspirit de nieuwe uitdaging aan.
Wat raadt Van de Beek haar en andere Vici-beursontvangers vanuit zijn ervaring aan? “Heb veel lol in je onderzoek. Onderzoek is ongelooflijk leuk. Je werkt met slimme, jonge, talentvolle mensen die leergierig zijn en er echt voor gaan. Geef hen de ruimte en zet hen centraal om er samen met jou als ervaren wetenschapper iets moois van te maken.”
Joost Wiersinga • Foto:Anita Edridge
‘We hopen de kantelpunten voor sepsis te identificeren’
Joost Wiersinga, hoogleraar Inwendige geneeskunde aan Amsterdam UMC, houdt zich al vele jaren bezig met onderzoek naar sepsis. Met de Vici-beurs die hij onlangs heeft ontvangen wil hij bestuderen wanneer en waarom een infectie overgaat in sepsis, om voortijdig te kunnen ingrijpen.
“Als internist-infectioloog kom ik veel patiënten tegen met allerlei soorten infecties. Iedere infectie kan in principe ontaarden in een sepsis. Sepsis is de belangrijkste oorzaak van sterfte in het ziekenhuis. Vooral mensen met een slechtere afweer – zoals ouderen of mensen die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken vanwege een chronische ziekte of orgaantransplantatie – lopen extra risico. Zo’n ontspoorde afweerreactie kan leiden tot levensbedreigend orgaanfalen met mogelijk de dood tot gevolg. Al vele jaren doen wetenschappers wereldwijd onderzoek naar dit ziektebeeld maar er is helaas nog steeds geen specifieke sepsistherapie. De behandeling blijft beperkt tot de bestrijding van de bacterie of het virus en het ondersteunen van de falende organen.”
Sepsis graveyard
“Al ruim vijftien jaar werk ik als onderzoeker aan sepsis. Zo ging mijn Veni-onderzoek over melioidose, een belangrijke oorzaak van sepsis in Zuidoost-Azië. Mijn Vidi-onderzoek betrof de rol van de darmflora bij longontsteking, de meest voorkomende oorzaak van sepsis. Verder ben ik betrokken bij het opstellen van de internationale richtlijnen voor de behandeling van sepsis en zit ik in het International Sepsis Forum, een internationale denktank van sepsis-experts. Ondanks alle inspanningen hebben we geen specifieke sepsistherapie die ingrijpt op de ontspoorde immuunrespons. Niet voor niets spreekt de farmaceutische industrie van een sepsis graveyard. Ik denk dat we vaak simpelweg te laat zijn met onze interventies. We moeten eerder kijken en eerder ingrijpen. Dat brengt me bij mijn hypothese: inzicht in de moleculaire mechanismen die de overgang van infectie naar sepsis aansturen, zal nieuwe aangrijpingspunten en strategieën opleveren voor de preventie en behandeling van sepsis. Daar wil ik me de komende jaren op toeleggen. De Vici-beurs biedt een unieke kans om dat onderzoek in gang te zetten.”
Heterogeen ziektebeeld
“Dit onderzoek gaan we doen op de Spoedeisende Hulp. Patiënten die zich daar presenteren met een infectie, vragen we om mee te doen. We weten bijvoorbeeld dat iemand die wordt opgenomen in het ziekenhuis vanwege een longontsteking een kans van 20 tot 30 procent heeft op de ontwikkeling van sepsis. Maar we kunnen niet goed voorspellen bij wie dat gebeurt. Bij mensen die meedoen aan dit onderzoek nemen we vanaf de ziekenhuisopname iedere dag bloed af. We kijken gedetailleerd naar de immuunrespons op allerlei niveaus: van eiwitten en mRNA tot de darmflora. We hopen zo de kantelpunten voor sepsis te identificeren. Als je weet op welk punt de infectie ontspoort en als je daarvoor de juiste biomarkers hebt, kun je daarop inspelen. Bij iedere patiënt verloopt die ontsporing weer anders. Sepsis is een ongelooflijk heterogeen ziektebeeld. Gelukkig hebben we inmiddels veel medicijnen waarmee we het immuunsysteem kunnen beïnvloeden. Daarmee is het straks wellicht mogelijk ieder subtype gericht te behandelen en sepsis te voorkomen.”
‘We moeten voorkomen dat
een infectie overgaat in sepsis’
Ziekte van Alzheimer
“In feite resetten we dan dat obesogeen geheugen. Dat zou om een korte kuur gaan in combinatie met afvallen en met een gezonde leefstijl. Omdat het hongergevoel dan weg is, zal het jojo-effect niet meer optreden. Althans, dat is ons streven. Mensen met overgewicht of obesitas hebben overigens ook een verhoogd risico op ziekte van Alzheimer. Bekend is dat bij deze patiënten de microglia evenmin goed functioneren. Ik hoop dat mijn bevindingen over het obesogeen geheugen ook voor hen van betekenis kan zijn.”
Obesogeen geheugen
“Mijn vermoeden is dat die microglia bij mensen met overgewicht of obesitas niet goed meer functioneren. Daardoor krijgen de hersenneuronen die voedingsinname en lichaamsgewicht reguleren, niet meer de juiste feedback vanuit het lichaam. We denken dat in die microglia een geheugen is gevormd – het obesogeen geheugen – waardoor iemand met overgewicht of obesitas altijd dat hongergevoel blijft houden. Onze vraag is hoe dat geheugen zich heeft gevormd en of we dat vervolgens met een medicijn kunnen elimineren. We hebben al een potentieel stofje dat we op proefdieren willen testen. Ook krijgen we van de Nederlandse Hersenbank hersenmateriaal van overleden mensen met overgewicht of obesitas en van personen die een normaal gewicht hadden. Door dat stofje daaraan toe te voegen, kunnen we zien hoe de microglia en de neuronen daarop reageren. Die reacties vergelijken we met de resultaten van de dierproeven.”
Microglia
“Al ruim tien jaar houd ik me met dit jojo-effect bezig. Daarbij richt ik me vooral op het gedrag van de hersencellen die hierin een rol spelen. Dat mechanisme is nog onbekend en daar wil ik met de Vici-beurs meer inzicht in krijgen. Ik focus me op de zogeheten microglia. Dat zijn immuuncellen die onder andere de neuronen in de hersenen helpen het lichaamsgewicht op peil te houden. Het zijn ook de ‘schoonmakers’ van de hersenen: ze ruimen de afvalstoffen op die de hersenen produceren. Ik wil weten hoe dat reinigingsproces verloopt maar ook hoe microglia de neuronen in de hypothalamus ondersteunen bij het controleren van de voedselinname en -behoefte.”
‘We denken dat in de microglia een obesogeen geheugen is gevormd waardoor het hongergevoel blijft’
Chun-Xia Yi, onderzoeker van de afdeling Endocrinologie en Metabolisme van Amsterdam UMC, ontving dit jaar ook een Vici-beurs. Zij onderzoekt de hersenprocessen die een rol spelen bij het jojo-effect als mensen met overgewicht of obesitas proberen af te vallen.
“Overgewicht en obesitas vormen wereldwijd een toenemend probleem. In Nederland bijvoorbeeld is ongeveer de helft van de mensen te zwaar. Niet alleen hun kwaliteit van leven is daardoor minder, ook neemt de kans op chronische ziekten toe. Denk aan diabetes type 2, hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker en psychische stoornissen. Groot probleem is dat afvallen vaak averechts werkt. Leefstijlinterventies, diëten en afslankmedicijnen zoals semaglutide – beter bekend onder de merknamen Ozempic en Wegovy – werken wel, maar op de lange termijn neemt het gewicht toch weer toe. Het hongergevoel blijft immers altijd aanwezig.”
‘Ik wil het jojo-effectopheffen via de hersenen’
Chun-Xia Yi • eigen foto
