‘We koppelen luchtvervuilingsdata aan het elektronisch patiëntendossier’
Kinderen met ernstig astma wonen opvallend vaak in huurhuizen, komen dikwijls uit gezinnen met lage inkomens of hebben vaker een migratieachtergrond. Dat blijkt uit een grootschalig onderzoek van Amsterdam UMC. De onderzoekers pleiten ervoor om bij de behandeling van deze kinderen niet alleen naar medicijnen te kijken maar ook meer naar leefomstandigheden.
Tekst: John Ekkelboom • Foto: Shutterstock
erber Kapitein, kinderarts-intensivist van het Emma Kinderziekenhuis, onderzoekt naast haar klinische werk al vele jaren ernstig astma bij kinderen. Met deze vorm van astma belanden in Nederland jaarlijks zo’n 2.300 kinderen in het ziekenhuis, van wie een deel op de intensive care. Kapitein, die ook medisch bioloog is, onderzocht voorheen vooral de immunologische oorzaken van de ziekte maar heeft het roer inmiddels omgegooid. Ze richt zich nu vooral op de sociaal-economische aspecten die astma kunnen verergeren. “Als arts viel het me op dat veel patiënten hier in het ziekenhuis uit gezinnen komen met lage inkomens, slechte woonomstandigheden of een migratieachtergrond. Toch krijgen ze allemaal dezelfde therapie met precies dezelfde medicijnen. Die risicofactoren nemen we nog niet mee in de behandeling.”
4,5 miljoen kinderen
Om haar vermoedens wetenschappelijk te onderbouwen en te kijken of die problematiek landelijk speelt, nam Kapitein contact op met het Amsterdam Health & Technology Institute (AHTI). Dit instituut, dat gelieerd is aan Amsterdam UMC, kan gebruikmaken van zogenaamde CBS microdata. Met deze anonieme gegevens is het mogelijk informatie over inkomen en woonsituatie te koppelen aan gegevens over zorggebruik. Het AHTI selecteerde deze informatie van alle kinderen van 2 tot en met 17 jaar over de periode van 2018 tot 2022, in totaal ruim 4,5 miljoen kinderen. Van patiënten met ernstig astma analyseerde Kapitein de gegevens, samen met promovenda Sarah van den Berg en met epidemioloog Susanne Vijverberg, die onderzoek doet naar longziekten.
Hotspots
De Amsterdamse onderzoekers vonden meerdere hotspots in Nederland waar ernstig astma vaker voorkomt dan in andere delen van het land. Het gaat om Haaglanden, Flevoland, Amsterdam-Amstelland, Rotterdam-Rijnmond en Kennemerland. Kapitein: “Binnen die hotspots zie je dat kinderen uit de laagste inkomensklasse een 2,6 keer grotere kans hebben op een IC-opname voor ernstig astma dan kinderen uit de hoogste inkomensklasse. Andere factoren die dat risico verhogen, zijn een migratieachtergrond of wonen in een huurhuis. Hoewel de verschillen best groot zijn, was ik niet verrast. Deze bevindingen bevestigen mijn ervaringen vanuit de kliniek. We hebben onlangs een consortium opgericht waarin we met de GGD, de gemeente Amsterdam en sociologen van de Universiteit Utrecht willen onderzoeken hoe we die astma-ongelijkheid in Amsterdam en omgeving moeten aanvliegen.”
Oorzaken zoeken
Kapitein benadrukt dat de onderzoeksresultaten verbanden laten zien, waarmee nog niet bevestigd is wat de daadwerkelijke oorzaken zijn. Daarom loopt er nu een vervolgonderzoek. De kinderarts-intensivist legt uit dat het verhoogde risico bijvoorbeeld te maken kan hebben met de locatie van een huurwoning. Misschien is daar meer luchtvervuiling – hoewel die verschillen in Amsterdam klein zijn – of misschien kampen die woningen vaker met schimmelvorming door slecht onderhoud en gebrekkige ventilatie. “Ook kijken we of er meer mensen per oppervlakte wonen en of er op gas wordt gekookt. Beide factoren hebben invloed op het binnenklimaat. Verder willen we de rol van migratieachtergrond onderzoeken. Gaat het om een taalbarrière, kunnen de ouders de zorg minder goed vinden of zijn er andere factoren waardoor kinderen meer last hebben van astma?”
Luchtvervuiling
Dat luchtvervuiling een belangrijke rol speelt bij astma, staat onomwonden vast. In vele internationale onderzoeken zijn de risico’s daarvan onderzocht, weet Kapitein. “Van alle kinderen met astma in Nederland heeft 1 op de 6 deze aandoening gekregen door luchtvervuiling. Ons land scoort wat dit betreft het slechtste van heel Europa. En het aantal kinderen met ernstig astma op de IC neemt alleen maar toe. Dat is overigens een wereldwijde ontwikkeling. Klimaatverandering kan daarbij een rol spelen. Naast luchtvervuiling krijgen we ook te maken met langere pollenseizoenen die bovendien heviger zijn.” Kapitein, die vijf jaar geleden het Green Team van de kinder-IC in het Emma Kinderziekenhuis heeft opgericht, vindt het belangrijk dat Amsterdam UMC de eigen CO2-footprint vermindert. Een schoner milieu draagt immers bij aan de gezondheid van patiënten. “Wat we sinds kort ook doen, is luchtvervuilingsdata koppelen aan het elektronisch patiëntendossier Epic. Van alle kinderen die bij ons patiënt zijn, kunnen we op basis van de postcode de blootstelling aan stikstofoxiden en fijnstof zien. Daarover kunnen we ouders informeren en adviseren.”
Bewustwording
Bewustwording van de risico’s die astma kunnen veroorzaken of verergeren, vindt Kapitein een belangrijke eerste stap. Volgens haar moeten beleidsmakers proberen de omstandigheden te verbeteren en moeten artsen bij het afnemen van een anamnese ook rekening houden met de sociaal-economische achtergrond van een patiënt. “De sociaal-economische situatie van een gezin verander je natuurlijk niet zomaar en verhuizen is vaak geen optie. We ontwikkelen nu wel informatiemateriaal voor ouders en kinderen waarvan ook artsen in ons ziekenhuis gebruik kunnen maken. En via Epic kunnen we dus bijvoorbeeld adviseren wanneer het verstandig is om buiten te sporten en welke route je het beste kunt lopen als je bij een snelweg woont. Ook geven we adviezen over wat je moet doen als je in een huis woont met schimmels. In Engeland is een brief ontwikkeld die mensen aan hun woningbouwcorporatie kunnen geven als er sprake is van een kind met astma. Zoiets zouden we in ons land ook kunnen doen. Astma is meer dan alleen biologie.” •
De studie van Berber Kapitein en collega’s is in oktober gepubliceerd in de European Respiratory Journal Open.
‘We koppelen luchtvervuilingsdata aan het elektronisch patiëntendossier’
Kinderen met ernstig astma wonen opvallend vaak in huurhuizen, komen dikwijls uit gezinnen met lage inkomens of hebben vaker een migratieachtergrond. Dat blijkt uit een grootschalig onderzoek van Amsterdam UMC. De onderzoekers pleiten ervoor om bij de behandeling van deze kinderen niet alleen naar medicijnen te kijken maar ook meer naar leefomstandigheden.
Tekst: John Ekkelboom • Foto: Shutterstock
erber Kapitein, kinderarts-intensivist van het Emma Kinderziekenhuis, onderzoekt naast haar klinische werk al vele jaren ernstig astma bij kinderen. Met deze vorm van astma belanden in Nederland jaarlijks zo’n 2.300 kinderen in het ziekenhuis, van wie een deel op de intensive care. Kapitein, die ook medisch bioloog is, onderzocht voorheen vooral de immunologische oorzaken van de ziekte maar heeft het roer inmiddels omgegooid. Ze richt zich nu vooral op de sociaal-economische aspecten die astma kunnen verergeren. “Als arts viel het me op dat veel patiënten hier in het ziekenhuis uit gezinnen komen met lage inkomens, slechte woonomstandigheden of een migratieachtergrond. Toch krijgen ze allemaal dezelfde therapie met precies dezelfde medicijnen. Die risicofactoren nemen we nog niet mee in de behandeling.”
4,5 miljoen kinderen
Om haar vermoedens wetenschappelijk te onderbouwen en te kijken of die problematiek landelijk speelt, nam Kapitein contact op met het Amsterdam Health & Technology Institute (AHTI). Dit instituut, dat gelieerd is aan Amsterdam UMC, kan gebruikmaken van zogenaamde CBS microdata. Met deze anonieme gegevens is het mogelijk informatie over inkomen en woonsituatie te koppelen aan gegevens over zorggebruik. Het AHTI selecteerde deze informatie van alle kinderen van 2 tot en met 17 jaar over de periode van 2018 tot 2022, in totaal ruim 4,5 miljoen kinderen. Van patiënten met ernstig astma analyseerde Kapitein de gegevens, samen met promovenda Sarah van den Berg en met epidemioloog Susanne Vijverberg, die onderzoek doet naar longziekten.
Hotspots
De Amsterdamse onderzoekers vonden meerdere hotspots in Nederland waar ernstig astma vaker voorkomt dan in andere delen van het land. Het gaat om Haaglanden, Flevoland, Amsterdam-Amstelland, Rotterdam-Rijnmond en Kennemerland. Kapitein: “Binnen die hotspots zie je dat kinderen uit de laagste inkomensklasse een 2,6 keer grotere kans hebben op een IC-opname voor ernstig astma dan kinderen uit de hoogste inkomensklasse. Andere factoren die dat risico verhogen, zijn een migratieachtergrond of wonen in een huurhuis. Hoewel de verschillen best groot zijn, was ik niet verrast. Deze bevindingen bevestigen mijn ervaringen vanuit de kliniek. We hebben onlangs een consortium opgericht waarin we met de GGD, de gemeente Amsterdam en sociologen van de Universiteit Utrecht willen onderzoeken hoe we die astma-ongelijkheid in Amsterdam en omgeving moeten aanvliegen.”
Oorzaken zoeken
Kapitein benadrukt dat de onderzoeksresultaten verbanden laten zien, waarmee nog niet bevestigd is wat de daadwerkelijke oorzaken zijn. Daarom loopt er nu een vervolgonderzoek. De kinderarts-intensivist legt uit dat het verhoogde risico bijvoorbeeld te maken kan hebben met de locatie van een huurwoning. Misschien is daar meer luchtvervuiling – hoewel die verschillen in Amsterdam klein zijn – of misschien kampen die woningen vaker met schimmelvorming door slecht onderhoud en gebrekkige ventilatie. “Ook kijken we of er meer mensen per oppervlakte wonen en of er op gas wordt gekookt. Beide factoren hebben invloed op het binnenklimaat. Verder willen we de rol van migratieachtergrond onderzoeken. Gaat het om een taalbarrière, kunnen de ouders de zorg minder goed vinden of zijn er andere factoren waardoor kinderen meer last hebben van astma?”
Luchtvervuiling
Dat luchtvervuiling een belangrijke rol speelt bij astma, staat onomwonden vast. In vele internationale onderzoeken zijn de risico’s daarvan onderzocht, weet Kapitein. “Van alle kinderen met astma in Nederland heeft 1 op de 6 deze aandoening gekregen door luchtvervuiling. Ons land scoort wat dit betreft het slechtste van heel Europa. En het aantal kinderen met ernstig astma op de IC neemt alleen maar toe. Dat is overigens een wereldwijde ontwikkeling. Klimaatverandering kan daarbij een rol spelen. Naast luchtvervuiling krijgen we ook te maken met langere pollenseizoenen die bovendien heviger zijn.” Kapitein, die vijf jaar geleden het Green Team van de kinder-IC in het Emma Kinderziekenhuis heeft opgericht, vindt het belangrijk dat Amsterdam UMC de eigen CO2-footprint vermindert. Een schoner milieu draagt immers bij aan de gezondheid van patiënten. “Wat we sinds kort ook doen, is luchtvervuilingsdata koppelen aan het elektronisch patiëntendossier Epic. Van alle kinderen die bij ons patiënt zijn, kunnen we op basis van de postcode de blootstelling aan stikstofoxiden en fijnstof zien. Daarover kunnen we ouders informeren en adviseren.”
Bewustwording
Bewustwording van de risico’s die astma kunnen veroorzaken of verergeren, vindt Kapitein een belangrijke eerste stap. Volgens haar moeten beleidsmakers proberen de omstandigheden te verbeteren en moeten artsen bij het afnemen van een anamnese ook rekening houden met de sociaal-economische achtergrond van een patiënt. “De sociaal-economische situatie van een gezin verander je natuurlijk niet zomaar en verhuizen is vaak geen optie. We ontwikkelen nu wel informatiemateriaal voor ouders en kinderen waarvan ook artsen in ons ziekenhuis gebruik kunnen maken. En via Epic kunnen we dus bijvoorbeeld adviseren wanneer het verstandig is om buiten te sporten en welke route je het beste kunt lopen als je bij een snelweg woont. Ook geven we adviezen over wat je moet doen als je in een huis woont met schimmels. In Engeland is een brief ontwikkeld die mensen aan hun woningbouwcorporatie kunnen geven als er sprake is van een kind met astma. Zoiets zouden we in ons land ook kunnen doen. Astma is meer dan alleen biologie.” •
De studie van Berber Kapitein en collega’s is in oktober gepubliceerd in de European Respiratory Journal Open.
