“Doe je ogen maar even dicht,” zegt kunstenaar Nieke Koek, na haar vraag wat voor kleur ik de pijn zou geven. “En de temperatuur,” vraagt ze, “voelt de pijn meer warm of koud?”. Lichtblauw en ijskoud, besluit ik. We zitten samen te boetseren in haar MeeMaak Atelier op locatie AMC, bij de afdeling Anesthesiologie. Daar gaat ze de komende maanden met pijnpatiënten in gesprek om samen pijn in klei te verbeelden.
Tekst: Sandra Smets • Foto: Mark Horn
oen ik haar uitnodigde voor het interview, opperde ze dat het ik zelf ging ‘meemaken’: dan zou ik het proces het beste kunnen begrijpen. En dus zijn we aan de slag. “Migraine”, antwoord ik op haar vraag wat ik zou kunnen verbeelden.
We zitten aan een tafeltje in het Atelier, bij een uitklapbare kastenwand met kleivormen die ze met patiënten heeft gemaakt. Een pijn kan rond of kronkelig zijn, zie ik, terwijl zij mijn migraine zit te kleien. “Nee, de achterkant moet scherper,” zeg ik, “en aan de voorkant bij mijn oog zo'n venijnig randje. Dat moet dikker.”
Zichtbaar maken
Welke vorm heeft pijn, welke kleur, welke temperatuur – de vragen die Koek stelt komen doorgaans niet aan bod in gesprekken met pijnspecialisten. De komende maanden dus wel. Anesthesioloog en pijnspecialist Frank Wille schuift aan bij ons gesprek, want met hem heeft ze dit project op poten gezet. Hij behandelt mensen met chronische pijnklachten. De komende maanden kunnen zij zich bij Koek aanmelden, waarna ze met hun geboetseerde vorm bij hem op consult komen. En ja, dat kan helpen, denkt Wille: “Als iemand een pijnscore van acht heeft, dan zegt dat eigenlijk niets. Er is een behoefte in de medische wereld aan het zichtbaar kunnen maken van pijn. Als dit een manier blijkt te zijn om dat vorm te geven, dan heb je iets te pakken.”
Pijn wordt vaak afgedaan als iets vaags en psychosomatisch, vertelt Koek. “Maar wanneer je er zo’n concrete vorm van maakt, met groot detailniveau, dan is er geen ontkennen meer aan – ‘nee, dat kuiltje, dat moet dáár’, zeggen mensen. Er is weinig zo concreet en plastisch als je eigen fysieke beleving en toch wordt dat nooit benoemd. Veel mensen vinden dat eng, alsof je dan een doos van Pandora zou openen. Maar het kan juist helpen relativeren als je zoiets bespreekt en gevisualiseerd voor je ziet. Sommigen verliezen dan hun angst voor pijn.”
‘Als je de pijn zo'n concrete vorm geeft,
dan is er geen ontkennen meer aan’
interdisciplinair kunstenaar Nieke Koek
Echtheid
De vormen van klei vormen een ruimtelijke installatie, die Koek gaat aanvullen met video en tekst. Als interdisciplinair kunstenaar werkt ze al jaren met lichaamsbeweging – in videokunst, in installaties, met participatie. Daarover maakte ze een solotentoonstelling in Museum de Fundatie in Zwolle. In Amsterdam UMC werkte ze al bij Revalidatie, met terminale kankerpatiënten en met kinderen met anorexia. Het ziekenhuis is een omgeving waar haar aanpak goed landt: ze visualiseert iets wat normaliter ongezien blijft. “De echtheid van je beleving wordt dan serieus genomen,” zegt Koek.
En daar kan een arts wat mee, zegt Wille: “Het zorgt voor een originelere aanpak dan een standaardgesprek met een patiënt. Kijk naar die kast: zo'n slingervorm is heel anders dan een bal. Vervolgens hoor je dat een pijn snijdend ijskoud is en niet bonzend wollig voelt. Je vraagt: hoe kom je bij die slinger, leg uit? En dan merkt een patiënt: hij gaat echt luisteren. Het helpt bij de afstemming.”
‘Pijn zichtbaar maken: daar is behoefte
aan in de medische wereld’
anesthesioloog en pijnspecialist Frank Wille
Alfabet van sensaties
De kast is nu nog grotendeels leeg, ruimte houdend voor wat komen gaat. Ook inhoudelijk houden Koek en Wille het project open, omdat ze nog geen onderzoeksvraag hebben geformuleerd. “We werken niet ergens naartoe, maar ergens vanuit”, legt Koek uit. De komende maanden willen ze allebei kijken wat dit kan opleveren.
In die maanden zal ze de kast vullen. Mijn geboetseerde migraine komt er ook in, met die messcherpe vorm van het Engelse splitting headache. Talige conclusies ontstaan vaak tijdens het boetseren, zegt Koek, maar de vormen zelf zijn ook een taal. “Als een alfabet van lichamelijke sensaties.” •
Alfabet van sensaties
De kast is nu nog grotendeels leeg, ruimte houdend voor wat komen gaat. Ook inhoudelijk houden Koek en Wille het project open, omdat ze nog geen onderzoeksvraag hebben geformuleerd. “We werken niet ergens naartoe, maar ergens vanuit”, legt Koek uit. De komende maanden willen ze allebei kijken wat dit kan opleveren.
In die maanden zal ze de kast vullen. Mijn geboetseerde migraine komt er ook in, met die messcherpe vorm van het Engelse splitting headache. Talige conclusies ontstaan vaak tijdens het boetseren, zegt Koek, maar de vormen zelf zijn ook een taal. “Als een alfabet van lichamelijke sensaties.” •
“Doe je ogen maar even dicht,” zegt kunstenaar Nieke Koek, na haar vraag wat voor kleur ik de pijn zou geven. “En de temperatuur,” vraagt ze, “voelt de pijn meer warm of koud?”. Lichtblauw en ijskoud, besluit ik. We zitten samen te boetseren in haar MeeMaak Atelier op locatie AMC, bij de afdeling Anesthesiologie. Daar gaat ze de komende maanden met pijnpatiënten in gesprek om samen pijn in klei te verbeelden.
Tekst: Sandra Smets • Foto: Mark Horn
oen ik haar uitnodigde voor het interview, opperde ze dat het ik zelf ging ‘meemaken’: dan zou ik het proces het beste kunnen begrijpen. En dus zijn we aan de slag. “Migraine”, antwoord ik op haar vraag wat ik zou kunnen verbeelden.
We zitten aan een tafeltje in het Atelier, bij een uitklapbare kastenwand met kleivormen die ze met patiënten heeft gemaakt. Een pijn kan rond of kronkelig zijn, zie ik, terwijl zij mijn migraine zit te kleien. “Nee, de achterkant moet scherper,” zeg ik, “en aan de voorkant bij mijn oog zo'n venijnig randje. Dat moet dikker.”
Zichtbaar maken
Welke vorm heeft pijn, welke kleur, welke temperatuur – de vragen die Koek stelt komen doorgaans niet aan bod in gesprekken met pijnspecialisten. De komende maanden dus wel. Anesthesioloog en pijnspecialist Frank Wille schuift aan bij ons gesprek, want met hem heeft ze dit project op poten gezet. Hij behandelt mensen met chronische pijnklachten. De komende maanden kunnen zij zich bij Koek aanmelden, waarna ze met hun geboetseerde vorm bij hem op consult komen. En ja, dat kan helpen, denkt Wille: “Als iemand een pijnscore van acht heeft, dan zegt dat eigenlijk niets. Er is een behoefte in de medische wereld aan het zichtbaar kunnen maken van pijn. Als dit een manier blijkt te zijn om dat vorm te geven, dan heb je iets te pakken.”
Pijn wordt vaak afgedaan als iets vaags en psychosomatisch, vertelt Koek. “Maar wanneer je er zo’n concrete vorm van maakt, met groot detailniveau, dan is er geen ontkennen meer aan – ‘nee, dat kuiltje, dat moet dáár’, zeggen mensen. Er is weinig zo concreet en plastisch als je eigen fysieke beleving en toch wordt dat nooit benoemd. Veel mensen vinden dat eng, alsof je dan een doos van Pandora zou openen. Maar het kan juist helpen relativeren als je zoiets bespreekt en gevisualiseerd voor je ziet. Sommigen verliezen dan hun angst voor pijn.”
‘Als je de pijn zo'n concrete vorm geeft, dan is er geen ontkennen meer aan’
interdisciplinair kunstenaar Nieke Koek
Echtheid
De vormen van klei vormen een ruimtelijke installatie, die Koek gaat aanvullen met video en tekst. Als interdisciplinair kunstenaar werkt ze al jaren met lichaamsbeweging – in videokunst, in installaties, met participatie. Daarover maakte ze een solotentoonstelling in Museum de Fundatie in Zwolle. In Amsterdam UMC werkte ze al bij Revalidatie, met terminale kankerpatiënten en met kinderen met anorexia. Het ziekenhuis is een omgeving waar haar aanpak goed landt: ze visualiseert iets wat normaliter ongezien blijft. “De echtheid van je beleving wordt dan serieus genomen,” zegt Koek.
En daar kan een arts wat mee, zegt Wille: “Het zorgt voor een originelere aanpak dan een standaardgesprek met een patiënt. Kijk naar die kast: zo'n slingervorm is heel anders dan een bal. Vervolgens hoor je dat een pijn snijdend ijskoud is en niet bonzend wollig voelt. Je vraagt: hoe kom je bij die slinger, leg uit? En dan merkt een patiënt: hij gaat echt luisteren. Het helpt bij de afstemming.”
‘Pijn zichtbaar maken: daar is behoefte aan in de medische wereld’
anesthesioloog en pijnspecialist Frank Wille
