Staan mensen open voor milieuvriendelijke keuzes als het om hun behandeling gaat? Eva Cohen, arts-onderzoeker in Amsterdam UMC, vroeg het aan honderden patiënten op de afdeling Gynaecologie.
Tekst: Wouter Scheepstra • Foto: Shutterstock
achgas wordt tijdens de baring gebruikt om de pijn van weeën te verminderen”, vertelt arts-onderzoeker Eva Cohen. “Maar vergeleken met andere vormen van pijnbestrijding heeft lachgas een extreem hoge CO2-uitstoot. Eén bevalling met lachgas is net zo milieuvervuilend als zes keizersneden.”
Zijn patiënten bereid om duurzame keuzes te maken, zoals het kiezen voor een milieuvriendelijker alternatief voor lachgas? Cohen doet er bij de afdeling Gynaecologie van Amsterdam UMC promotieonderzoek naar. Ze legde honderden patiënten vragenlijsten voor en interviewde een deel van hen. “We hadden toen eigenlijk geen idee of patiënten zich met het onderwerp bezighielden, dat was gewoon nog niet uitgezocht.”
Anticonceptie
Wat blijkt: mensen willen best nadenken over milieuvriendelijke behandelopties. “Zes op de tien patiënten laten de milieu-impact meewegen in hun keuzes, als de effectiviteit van de behandeling maar gelijk blijft”, zegt Cohen. “Slechts een op de tien wil dit helemaal niet. De bereidheid is wel minder groot als het over kinderen gaat of bij levensbedreigende ziektes zoals kanker.”
Toch wordt het gesprek over duurzame keuzes in de spreekkamer niet of nauwelijks gevoerd. Cohen kreeg dit terug uit interviews met 28 Nederlandse gynaecologen. “Zorgverleners denken vaak dat patiënten niet openstaan voor een gesprek over duurzame keuzes. Maar die aanname zien we dus niet terug in ons patiëntenonderzoek.”
Volgens Cohen willen artsen en patiënten wel meedenken over duurzame keuzes, maar ontbreekt het aan betrouwbare informatie over milieuvriendelijke zorg. Daarom doet ze ook onderzoek naar de milieu-impact van behandelingen.
“We kijken bijvoorbeeld naar anticonceptie. Het onderzoek loopt nog, maar we hebben een sterk vermoeden dat een hormoonspiraal duurzamer is dan elke dag een pil nemen. Een hormoonspiraal gaat jaren mee en geeft minder hormonen af dan wanneer je elke dag een pil slikt. Daardoor hoeven er minder hormonen geproduceerd te worden. Ook komen er via de urine minder hormonen in het oppervlaktewater terecht, wat schadelijk is voor waterdieren.”
‘Patiënten moeten de kans krijgen om duurzame keuzes te maken’
Eva Cohen
Foto: Amsterdam UMC
Kraakheldere resultaten
Wat volgens Cohen nodig is voor gesprekken over duurzame zorg in de spreekkamer, zijn kraakheldere onderzoeksresultaten. “Vooral vergelijkbaar effectieve behandelingen zijn hiervoor geschikt, waarvan er één duidelijk milieuvriendelijker is.” Bij astmapuffers werd dat bijvoorbeeld aangetoond. “De meest voorgeschreven astmapuffer werkt op drijfgas, een schadelijk broeikasgas. Tegelijkertijd is er voor bijna iedereen ook een milieuvriendelijke puffer beschikbaar.”
Zorginstituut Nederland bracht daarom een leidraad uit voor het klimaatbewust voorschrijven van inhalatiemedicatie. “Dat helpt zorgverleners en patiënten om het gesprek over duurzame keuzes in de spreekkamer te voeren. Ik hoop dat het met bijvoorbeeld lachgas en anticonceptie net zo gaat als met de astmapuffers.” Maar zo helder als bij de astmapuffers is het vergelijken van behandelingen in de gynaecologie meestal niet. “Milieu-impactberekeningen zijn vaak zeer complex”, beaamt Cohen.
Dat bleek ook bij het onderzoek dat zij en haar collega's deden naar het verwijderen van myomen, goedaardige tumoren van de baarmoeder. Twee even effectieve behandelingen werden vergeleken: het weghalen van de hele baarmoeder en embolisatie, waarbij bloedvaten naar de myomen worden geblokkeerd. Het onderzoek kan nog niet vertaald worden naar een duurzame keuze in de spreekkamer. “De embolisatie bleek duurzamer, maar dat geldt alleen voor de ingreep, de polibezoeken en ziekenhuisopname. Want patiënten kunnen na een embolisatie blijven menstrueren en gebruiken daarvoor menstruatiematerialen die belastend kunnen zijn voor het milieu. En een derde van hen krijgt binnen tien jaar alsnog een baarmoederverwijdering.”
Keuzevrijheid
Volgens Cohen staat het onderzoek naar duurzaamheid in de gezondheidszorg aan het begin. “Het onderzoek vindt volop plaats, maar veel dingen weten we gewoon nog niet.” Om duurzame keuzes naar de spreekkamer te krijgen, is verder onderzoek nodig. “Dit zorgt voor de informatie waar zorgverleners en patiënten zo'n behoefte aan hebben. Folders en hand-outs met betrouwbare informatie over duurzame keuzes kunnen hen helpen om hierover in gesprek te komen.”
Maar voelen mensen wel de vrijheid te kiezen voor een behandeling als een zorgverlener vertelt dat deze het milieu ernstig vervuilt? “Je moet dit soort gesprekken natuurlijk zorgvuldig voeren en dat kan alleen als je als zorgverlener weet of een patiënt duurzaamheid een belangrijk thema vindt. Patiënten moeten de kans krijgen om duurzame keuzes te maken die passen bij hun waarden. Daar kom je alleen achter als je het gesprek erover voert.” •
Wouter Hehenkamp
Foto: Amsterdam UMC
Ruim 7 procent van de Nederlandse broeikasgassenuitstoot komt uit de gezondheidszorg. “In Amsterdam UMC zijn de grootste vervuilers het energiegebruik, medicatie en spullen”, vertelt Wouter Hehenkamp, hoogleraar Doelmatige en Duurzame Zorg in Amsterdam UMC. “Bij spullen kun je denken aan wegwerpmaterialen zoals plastic spuitjes en handschoenen.”
Vanuit het Centrum voor Duurzame Zorg in Amsterdam UMC onderzoekt hij de milieu-impact van behandelingen en promoot hij zorg die goed is voor mens en milieu. In zijn oratie stelt hij dat arts en patiënt samen aan zet zijn. “Ook in de zorg moeten we radicale keuzes durven maken.”
Maar hoe zien die radicale keuzes eruit? Hehenkamp: “Hoeveel uitstoot is een behandeling waard? Dat moeten we ons als maatschappij afvragen. Niet alleen de kosten, maar ook de milieu-impact moet bij behandelbeslissingen in de weegschaal liggen. We kunnen in de zorg niet meer alles aan iedereen aanbieden.”
Hij geeft voorbeelden van 'niet-passende zorg' met milieu-impact die niet veel gezondheidswinst oplevert. “Chemotherapie bij terminale prostaatkanker maakt mensen vaak zieker zonder hun leven te verlengen. En het is heel slecht voor het milieu.” Ook jarenlange oncologische nacontroles – waarbij patiënten elke paar maanden terugkomen – stelt hij ter discussie. “De uitstoot door al dat reizen is enorm, terwijl we weten dat bij veel soorten kanker nacontroles niet helpen om het terugkomen van kanker eerder op te sporen.”
Ook patiënten kunnen bijdragen aan meer milieuvriendelijke zorg. “Je kunt bijvoorbeeld overgebleven medicijnen inleveren bij de apotheek en bij veel zorg kiezen voor het dichtstbijzijnde ziekenhuis.”
Ligt de bal niet vooral bij politici, ziekenhuizen en farmaceuten – niet bij patiënten? “Vingerwijzen is een bekend fenomeen binnen de klimaatcrisis. Iedereen wijst naar elkaar. Ik zie het als een gedeelde verantwoordelijkheid. We moeten met elkaar durven veranderen.”
De onderzoeken van Wouter Hehenkamp en Eva Cohen zijn gepubliceerd in Health Expectations en in Patient Education and Counseling.
De onderzoeken van Wouter Hehenkamp en Eva Cohen zijn gepubliceerd in Health Expectations en in Patient Education and Counseling.
Staan mensen open voor milieuvriendelijke keuzes als het om hun behandeling gaat? Eva Cohen, arts-onderzoeker in Amsterdam UMC, vroeg het aan honderden patiënten op de afdeling Gynaecologie.
Tekst: Wouter Scheepstra • Foto: Shutterstock
achgas wordt tijdens de baring gebruikt om de pijn van weeën te verminderen”, vertelt arts-onderzoeker Eva Cohen. “Maar vergeleken met andere vormen van pijnbestrijding heeft lachgas een extreem hoge CO2-uitstoot. Eén bevalling met lachgas is net zo milieuvervuilend als zes keizersneden.”
Zijn patiënten bereid om duurzame keuzes te maken, zoals het kiezen voor een milieuvriendelijker alternatief voor lachgas? Cohen doet er bij de afdeling Gynaecologie van Amsterdam UMC promotieonderzoek naar. Ze legde honderden patiënten vragenlijsten voor en interviewde een deel van hen. “We hadden toen eigenlijk geen idee of patiënten zich met het onderwerp bezighielden, dat was gewoon nog niet uitgezocht.”
Anticonceptie
Wat blijkt: mensen willen best nadenken over milieuvriendelijke behandelopties. “Zes op de tien patiënten laten de milieu-impact meewegen in hun keuzes, als de effectiviteit van de behandeling maar gelijk blijft”, zegt Cohen. “Slechts een op de tien wil dit helemaal niet. De bereidheid is wel minder groot als het over kinderen gaat of bij levensbedreigende ziektes zoals kanker.”
Toch wordt het gesprek over duurzame keuzes in de spreekkamer niet of nauwelijks gevoerd. Cohen kreeg dit terug uit interviews met 28 Nederlandse gynaecologen. “Zorgverleners denken vaak dat patiënten niet openstaan voor een gesprek over duurzame keuzes. Maar die aanname zien we dus niet terug in ons patiëntenonderzoek.”
Volgens Cohen willen artsen en patiënten wel meedenken over duurzame keuzes, maar ontbreekt het aan betrouwbare informatie over milieuvriendelijke zorg. Daarom doet ze ook onderzoek naar de milieu-impact van behandelingen.
“We kijken bijvoorbeeld naar anticonceptie. Het onderzoek loopt nog, maar we hebben een sterk vermoeden dat een hormoonspiraal duurzamer is dan elke dag een pil nemen. Een hormoonspiraal gaat jaren mee en geeft minder hormonen af dan wanneer je elke dag een pil slikt. Daardoor hoeven er minder hormonen geproduceerd te worden. Ook komen er via de urine minder hormonen in het oppervlaktewater terecht, wat schadelijk is voor waterdieren.”
Eva Cohen
Foto: Amsterdam UMC
‘Patiënten moeten de kans krijgen om duurzame keuzes te maken’
Kraakheldere resultaten
Wat volgens Cohen nodig is voor gesprekken over duurzame zorg in de spreekkamer, zijn kraakheldere onderzoeksresultaten. “Vooral vergelijkbaar effectieve behandelingen zijn hiervoor geschikt, waarvan er één duidelijk milieuvriendelijker is.” Bij astmapuffers werd dat bijvoorbeeld aangetoond. “De meest voorgeschreven astmapuffer werkt op drijfgas, een schadelijk broeikasgas. Tegelijkertijd is er voor bijna iedereen ook een milieuvriendelijke puffer beschikbaar.”
Zorginstituut Nederland bracht daarom een leidraad uit voor het klimaatbewust voorschrijven van inhalatiemedicatie. “Dat helpt zorgverleners en patiënten om het gesprek over duurzame keuzes in de spreekkamer te voeren. Ik hoop dat het met bijvoorbeeld lachgas en anticonceptie net zo gaat als met de astmapuffers.” Maar zo helder als bij de astmapuffers is het vergelijken van behandelingen in de gynaecologie meestal niet. “Milieu-impactberekeningen zijn vaak zeer complex”, beaamt Cohen.
Dat bleek ook bij het onderzoek dat zij en haar collega's deden naar het verwijderen van myomen, goedaardige tumoren van de baarmoeder. Twee even effectieve behandelingen werden vergeleken: het weghalen van de hele baarmoeder en embolisatie, waarbij bloedvaten naar de myomen worden geblokkeerd. Het onderzoek kan nog niet vertaald worden naar een duurzame keuze in de spreekkamer. “De embolisatie bleek duurzamer, maar dat geldt alleen voor de ingreep, de polibezoeken en ziekenhuisopname. Want patiënten kunnen na een embolisatie blijven menstrueren en gebruiken daarvoor menstruatiematerialen die belastend kunnen zijn voor het milieu. En een derde van hen krijgt binnen tien jaar alsnog een baarmoederverwijdering.”
Keuzevrijheid
Volgens Cohen staat het onderzoek naar duurzaamheid in de gezondheidszorg aan het begin. “Het onderzoek vindt volop plaats, maar veel dingen weten we gewoon nog niet.” Om duurzame keuzes naar de spreekkamer te krijgen, is verder onderzoek nodig. “Dit zorgt voor de informatie waar zorgverleners en patiënten zo'n behoefte aan hebben. Folders en hand-outs met betrouwbare informatie over duurzame keuzes kunnen hen helpen om hierover in gesprek te komen.”
Maar voelen mensen wel de vrijheid te kiezen voor een behandeling als een zorgverlener vertelt dat deze het milieu ernstig vervuilt? “Je moet dit soort gesprekken natuurlijk zorgvuldig voeren en dat kan alleen als je als zorgverlener weet of een patiënt duurzaamheid een belangrijk thema vindt. Patiënten moeten de kans krijgen om duurzame keuzes te maken die passen bij hun waarden. Daar kom je alleen achter als je het gesprek erover voert.” •
Wouter Hehenkamp
Foto: Amsterdam UMC
Ruim 7 procent van de Nederlandse broeikasgassenuitstoot komt uit de gezondheidszorg. “In Amsterdam UMC zijn de grootste vervuilers het energiegebruik, medicatie en spullen”, vertelt Wouter Hehenkamp, hoogleraar Doelmatige en Duurzame Zorg in Amsterdam UMC. “Bij spullen kun je denken aan wegwerpmaterialen zoals plastic spuitjes en handschoenen.”
Vanuit het Centrum voor Duurzame Zorg in Amsterdam UMC onderzoekt hij de milieu-impact van behandelingen en promoot hij zorg die goed is voor mens en milieu. In zijn oratie stelt hij dat arts en patiënt samen aan zet zijn. “Ook in de zorg moeten we radicale keuzes durven maken.”
Maar hoe zien die radicale keuzes eruit? Hehenkamp: “Hoeveel uitstoot is een behandeling waard? Dat moeten we ons als maatschappij afvragen. Niet alleen de kosten, maar ook de milieu-impact moet bij behandelbeslissingen in de weegschaal liggen. We kunnen in de zorg niet meer alles aan iedereen aanbieden.”
Hij geeft voorbeelden van 'niet-passende zorg' met milieu-impact die niet veel gezondheidswinst oplevert. “Chemotherapie bij terminale prostaatkanker maakt mensen vaak zieker zonder hun leven te verlengen. En het is heel slecht voor het milieu.” Ook jarenlange oncologische nacontroles – waarbij patiënten elke paar maanden terugkomen – stelt hij ter discussie. “De uitstoot door al dat reizen is enorm, terwijl we weten dat bij veel soorten kanker nacontroles niet helpen om het terugkomen van kanker eerder op te sporen.”
Ook patiënten kunnen bijdragen aan meer milieuvriendelijke zorg. “Je kunt bijvoorbeeld overgebleven medicijnen inleveren bij de apotheek en bij veel zorg kiezen voor het dichtstbijzijnde ziekenhuis.”
Ligt de bal niet vooral bij politici, ziekenhuizen en farmaceuten – niet bij patiënten? “Vingerwijzen is een bekend fenomeen binnen de klimaatcrisis. Iedereen wijst naar elkaar. Ik zie het als een gedeelde verantwoordelijkheid. We moeten met elkaar durven veranderen.”